Muzej istorije Jugoslavije organizuje seriju izlоžbi pod nazivom Dobar dizajn, u saradnji sa Muzejem za umjetnost i obrt iz Zagreba i Muzejem za arhitekturu i dizajn iz Ljubljane, sa ciljem da skrene pažnju na važne pojave i autore u oblasti dizajna na nekadašnjem jugoslovenskom prostoru kao i potrebu da se istraživanja istorije dizajna i vizuelnih komunikacija nastave. „Dobar dizajn“ bio je naziv diplome koju je Dizajn centar iz Beograda tokom sedamdesetih i osamdesetih godina dodeljivao odabranim proizvodima kao oznaku izuzetnog kvaliteta.
Posetioci izložbi moći će da se upoznaju sa radom dizajnerskih timova fabrika Rade Končar, Jugokeramika i Iskra, kao i da saznaju priču o danas gotovo nepoznatom Dizajn centru iz Beograda koji je tokom sedamdesetih i osamdesetih godina promovisao kvalitetan dizajn i edukovao potrošače i proizvođače o važnosti dizajna u svim sferama života. Ove izložbe su prilozi uspostavljanja hronologije jugoslovenskog industrijskog dizajna i prilika za revalorizaciju dizajnerskih proizvoda i reafirmaciju njihovih autora. Jugoslovensko nasleđe iz oblasti dizajna još uvek je nedovoljno istraženo i ostaje „nesvrstano“ na mapi evropskog i svetskog dizajna.
Tokom dva meseca Muzej istorije Jugoslavije biće mesto susreta dizajnera, istraživača i kreativaca različitih generacija koji i danas nalaze inspiraciju u vizuelnom jeziku socijalizma, a šira publika imaće priliku da se podseti i upozna predmete koji su obeležili svakodnevicu Jugoslovena. Za vreme trajanja izložbi biće organizovana predavanja, razgovori, praktične radionice, dok će najmlađi imati priliku da otkriju svoje dizajnerske talente.
Izložbe su otvorene od 24. aprila do 23. juna, svakoga dana osim ponedeljkom od 10 do 20 časova.
Dobar čine izložbe:
– Dizajn centar (izložba Muzeja istorije Jugoslavije, autor Ivan Manojlović)
– Porcelanski sjaj socijalizma, dizajn porcelana: Jugokeramika/Inker, 1953 – 1991. (izložba Muzeja za umjetnost i obrt iz Zagreba, autorka Koraljka Vlajo)
– Skriveni dizajn – Odeljenje dizajna Rade Končar 1971 – 1990 (izložba Muzeja za umjetnost i obrt iz Zagreba, autorka Koraljka Vlajo)
– Iskra Nesvrstani dizajn 1946 – 1990. (izložba Muzeja za arhitekturu i dizajn iz Ljubljane, autorke Cvetka Požar i Barbara Predan)
O izložbama
Porcelanski sjaj socijalizma, dizajn porcelana: Jugokeramika/Inker, 1953. – 1991.
Izložba Porcelanski sjaj socijalizma predstavlja vrhunski dizajnirano porcelansko posuđe iz perioda od pedesetih do kraja osamdesetih godina 20. veka. Reč je o proizvodima Jugokeramike (kasnije Inkera), najveće fabrike keramičke industrije u bivšoj Jugoslaviji.
Posetioci izložbe biće u prilici da vide prvi tanjir koji je izašao iz fabričke peći, omiljene servise potrošača, višestruko nagrađivane proizvode, ali i probne serije, izvođačke nacrte, fotografije i skice. Posuđe za ugostiteljske objekte (servis Arena i prepoznatljiva šolja sa plavom crtom) ostaje upamćeno kao sinonim za jugoslovenski turizam.
Jugokeramika je puštena u pogon 1953. godine, a od samog osnivanja postoji dizajnersko odeljenje čije kreativno jezgro čine Jelena Antolčić, Anica Kuhta Severin, Dragica Perhač i Marta Šribar. Mada je Jugokeramika tokom čitavog svog postojanja delila probleme celokupne tadašnje industrije – zaštićena privreda, dirigovana proizvodnja, nepostojanje sistematske dizajnerske metode – dizajnerke su, u velikom broju proizvoda, uspele da dosegnu visok kvalitet dizajna. Proizvodi Jugokeramike osvojili su više nagrada na domaćim i međunarodnim konkursima, a izloženi su, kao deo nagrađenog jugoslovenskog enterijera, i na XI Milanskom trijenalu (1957).
Fabrika je zatvorena 2009. godine. Prethodno je Muzeju za umjetnost i obrt u Zagrebu poklonila oko 400 predmeta i bogatu dokumentaciju sa originalnim skicama i nacrtima. Celovitost arhiva Jugokeramike – od skica i dokumentacije do proizvoda – izuzetna je retkost među preduzećima bivše Jugoslavije, a materijal čini vredan prilog upotpunjavanju slagalice istorije dizajna na ovim prostorima.
Skriveni dizajn – Odeljenje dizajna Rade Končar 1971 – 1990.
Izložba Skriveni dizajn predstavlja inovativna rešenja dizajnerskog tima preduzeća Rade Končar. S asortimanom proizvoda od pegle do lokomotive i megaprojektima u stotinjak zemalja, Rade Končar je bio jedan od industrijskih giganata socijalističke Jugoslavije, sa preko 25.000 radnika u fabrikama od Samobora do Skoplja. Isporuke za brojne elektrane od Islanda do Indije, nuklearne institute u Švajcarskoj i Velikoj Britaniji, zahtevale su kontinuirano ulaganje u razvoj i istraživanja.
Sedamdesetih i osamdesetih godina, kada je većina fabrika proizvodila prema stranim licencama, u Končaru je projektovan širok spektar proizvoda – od kućnih aparata do transformatora i elektromotora. Stvarajući unutar ograničenja često zastarele tehnologije i uz nepostojanje kvalitetnih istraživanja tržišta, Končarevi dizajneri su održavali maksimalno pročišćen izraz.
Najveći deo dizajnerskih rešenja odnosio se na male kućne aparate – serije pegli, grejalica, mlin za kafu Miki… Reč je o predmetima koji su oblikovali svakodnevicu brojnih generacija u bivšoj Jugoslaviji. Gotovo neverovatno, i nakon četrdesetak godina poneki se kalorifer, bojler ili Miki još uvek nalazi u upotrebi.
Odeljenje dizajna raspušteno je 1990. usled vlasničkih promena i restrukturiranja Končara. Većina proizvoda dizajniranih u Odeljenju više se ne proizvodi a njihovi su autori ostali uglavnom nepoznati javnosti.
Iskra Nesvrstani dizajn 1946 – 1990.
Izložba Iskra Nesvrstani dizajn predstavlja pregled razvoja dizajna Iskre, od osnivanja fabrike 1946. do 1990. U fokusu je industrijski i grafički dizajn tokom najuspešnijeg perioda kompanije, od šezdesetih do osamdesetih godina dvadesetog veka.
Od skromne fabrike u Kranju, Iskra je prerasla u vodeću elektroinženjersku firmu u bivšoj Jugoslaviji sa 35.000 zaposlenih. Od početka je uspešno radila na domaćem i znatno zahtevnijem inostranom tržištu.
Među Iskrinim proizvodima su i Iskradata kompjuter koji je skoro u celosti samostalno razvijala, robot ROKI 200 koji se pojavio na izložbi u Hanoveru 1988, portabl televizor Minirama itd. Kao sponzor Iskra obezbeđuje tehničku opremu za Zimske Olimpijske igre u Sarajevu. Ovo preduzeće/kompanija 1988. nadgleda projekat automatizacije saobraćaja u centru Pekinga.
Izložba Nesvrstani dizajn je premijerno prikazana 2010. u Ljubljani u Muzeju za arhitekturu i dizajn, kao svojevrsno obeležavanje tridesetogodišnjice proizvodnje najpoznatijeg Iskrinog proizvoda – telefona ETA 80 koji je dizanirao Davorin Savnik. Popularni “Iskrin telefon” se izvozio, a bio je i kopiran u mnogim zemljama, a 2010. postaje deo kolekcije dizajna MOMA muzeja u Njujorku.
Dizajn centar
Dizajn centar u Beogradu postojao je od 1972. do 1986. godine, a bavio se promocijom dizajna i edukacijom potrošača i proizvođača. Rad Centra je danas gotovo nepoznat široj javnosti. Izložba prikazuje originalne fotografije postavke odabranog nameštaja koji se mogao videti u prostorijama centra u Knez Mihajlovoj ulici. Pored edukacije, promocije i izdavaštva, centar je dodeljivao je diplomu “Dobar dizajn” proizvodima za opremanje stana, industrijskim mašinama i audio-vizuelnim uređajima. Svi nagrađeni proizvodi činili su Indeks dobrog dizajna, bazu podataka, namenjenu potrošačima i proizvođačima. U prodavnicama ovi proizvodi su nosili nalepnicu kako bi ih kupci prepoznali. U okviru izložbe je intervju sa Radmilom Milosavljević, jednom od osnivača Dizajn centra, koja govori o radu i značaju ove organizacije i specifičnom položaju dizajna u samoupravnom socijalizmu. Izložena je stolica REX, rad Nika Kralja iz 1952, jedan od najuspešnijih dizajnerskih proizvoda bivše Jugoslavije. REX stolica je deo kolekcije MOMA muzeja, a do sredine osamdesetih godina prodata u preko milion primeraka. Udobnost, prirodni materijal i estetski kvalitet čine je omiljenom među ljubiteljima dizajna širom sveta.
