Već stotinama godina, istraživači oktrivaju ogromne hramove okružene džunglama, ili duboke jame pune blaga koje su nekada davno bile palate. Zbog čega su ljudi napuštali nekada napredne bogate gradove, poljoprivredne ili trgovačke centre? Često ne saznamo odgovor.
Predstavljamo vam 10 velikih civilizacija čija propast predstavlja misteriju.
1. Maje
Maje su verovatno klasični primer civilizacije koja je u potpunosti nestala, sa sjajnim spomenicima, gradovima i putevima koje su progutale centralno-američke džungle i stanovnicima koji su se rasuli po malim selima.
Iako su jezik i tradicija Maja preživelu do današnjih dana, ova civilizacija je vrhunac doživela tokom prvog milenijuma nove ere, sa sjajnim arhitektonskim dostignućima i masivnim poljiprivrednim projektima koja su se nalazila u ogromnoj regiji u Jukatanu – danas oblasti koja se proteže od Meksika do Gvatemale i Belizea.
Jedna od najvećih centralnoameričkih civilizacija, Maje su veoma masovno koristile pisanje, matematiku, usavršeni kalendar i sofisticirano inženjerstvo za izgradnju piramida i stepenastih farmi.
Iako se tvrdi da je Majanska civilizacija počela misteriozno da propada oko 900. godine, velika količina dokaza ukazuje na promenu klime u Jukatanu, kao i na građanski rat, a to je rezultiralo glađu i napuštanjem gradskih centara.
2. Indska dolinska civilizacija
Jedna od najvećih civilizacija antičkog sveta se zove jednostavno Indska ili Harapan civilizacija. Hiljadam godina unazad, ovde je živelo oko 5 miliona stanovnika, skoro 10 % svetske populacije i to u delu današnje Indije, Pakistana, Irana i Avganistana. Ali njihovi grandiozni putevi (sa naprednim sistemima sa navodnjavanje i odvodnjavanje), prodavnicama metala i masivnim, višespratnim kućama od cigala su napušteni pre oko 3000 godina. Verovatno je ova drevna civilizacija, poput Maja, doživela velike promene u klimi i sezonama kiša, pa je stanovnicima postal teško da proizvedu dovoljno hrane za ovako veliku populaciju.
3. Uskršnja ostrva
Stanovnici Uskršnjih ostrva predstavljaju još jednu “izgubljenu” civilizaciju, proslavljenu delom zbog svojih ogromnih zagonetnih ljudskih glava (poznatih pod nazivom Moai) poređanih duž obale ostrva. Kako je napredna polinežanska civlizacija nestala nakon vekova od ovih monumentalnih građevina. Džared Dajmond jeu svakoj knjizi “Kolaps” napisao nešto u šta većina naučnika veruje, a to je das u stanovnici Uskršnjih ostrva bili neverovatno napredni, međutim njihove metode su bile neodržive. Tokom doba u kome su živeli na Uskršnjim ostrvima od 700 do 1200 godine nove ere, oni su iskoristili sve drveće i poljoprivredna dobra na ostrvu i morali da nastave dalje.
4. Čatal Hejuk
Često ga zovu najstarijim gradom na svetu, a bio je deo velikog utvrđenog grada i razvijene agro civilizacije koja je cvetala pre oko 9000 do 7000 godina, na mestu današnje Anadolije. Ono što je interesantno u vezi sa Čatal Hejukom je njegova struktura koja potpuno odskače od gradova tog doba. Nema puteva kakvi su nama poznati, a kuće su bile slične košnicama, izgrađene jedna do druge sa rupama u krovovima.
Veruje se da su stanovnici gajili sve, od pšenice do badema van gradskih zidina, a dolazili do svojih domova preko merdevina i trotoara koji su spajali njihove krovove. Često su ukrašavali domove lobanjama bikova, a kosti svojih mrtvih zakopavali su ispod podova. Ova civilizacija potiče iz doba pre gvožđa i pisma, ali je bez sumnje dovoljan dokaz za sofisticirano društvo, sa umetnošću i rutualima, koje se veoma razvilo za 2000 godina svog postojanja. Zbog čega su ljudi napuštali ovaj grad ostaje nepoznato.
5. Kahokija
Mnogo pre nego što su Evropljani došli do Severne Amerike, tzv Misisipićani su sagradili veliki grad okružen ogromnim zemljanim piramidama i građevinom nalik Stounhendžu od drveta koja prati kretanje zvezda. Danas je zovu Kahokija a ostaci se i dalje mogu videti u Ilinoisu. U svom vrhuncu od 600 do 1400. godine, grad je obuhvatao 6 kvadrtanih milja, a tu se nalazilo skoro stotinu zemljanih humki kao i ogromni trg u samom centru. Populaciju je činilo oko 40 000 stanovnika, od kojih su neki živeli i u obližnjim selima.
Stanovnici ovog najvećeg grada tog doba u Severnoj Americi bili su briljantni umetnici, arhitekte i farmer, a stvarali su sjajna dela od školjki, bakra i kamena. Čak su preusmeravali deo lokalnog dela Misisipija i Ilinoisa da bi zadovoljili potrebe za navodnjavanjem. Nije sasvim sigurno šta je to nateralo stanovnike ovog grada da ga napuštaju od 11 veka, ali neki arheolozi kažu da je grad oduvek imao probleme sa bolestima i glađu (nije imao sanitarni sistem), pa su ljudi otišli ka zelenijim (i zdravijim) poljima na reci Misisipi.
6. Gobekli Tepe
Jedno od najmisterioznijih ljudskih utvrđenja ikad otkrivenih, Gobekli Tepe, je verovatno izgrađen 10 000 godina pre n.e, a nalazi se na današnjem jugu Turske (Anadolija). Serija ukopanih, kružnih zidova sa kamenim otiscima ili monoliti na kojima su veoma verno nacrtane životinje je verovatno služila kao hram za nomadska plemena u ovoj oblasti. To nije bila stalna naseobina, a moguće je da je nekoliko sveštenika živelo tu tokom cele godine. To je najstarija stalna građevina koju su izgradili ljudi ikad pronađena i verovatno predstavlja vrhunac lokalne mesopotamske zajednice tog doba.Kome su se ljudi ovde klanjali? Kada su došli? Da li su se bavili nečim drugim sem obožavanjem? Možda nikada nećemo saznati.
7. Angkor
Većina nas je čula za magični hram Angkor Vat u Kambodži. Ali on je bio samo mali deo ogromne urbane civilizacije Angkor tokom carstva Kmera. Grad je doživeo procvat tokom kasnog srednjeg veka, od 1000. do 1200. godine. a moguće da je tu živelo oko million stanovnika. Postoji dosta dobroh razliga zašto bi Angkor propao, od rata do prirodne katastrofe. Sada njegov veliki deo leži ispod džungle. Grad je bio arhitektonsko čudo sa hindu kulturom, a ostaje velika misterija koliko je zapravo ljudi tu živelo. Pošto je mnogo puteva i kanal povezivalo regije, neki arheolozi veruju da je ovo bio najveći grad na svetu tog doba.
8. Tirkizna planina
Iako svaki srušeni spomenik ne predstavlja izgubljenu civilizaciju, neki od njih ipak to jesu. Takav je slučaj sa Jamskim minaretom, velelepnom arhitektonskom građevinom sagrađenom u 10 veku kao deo grada u Avganistanu, za koji arheološke iskopine govore da je bio kosmopolitska oblast sa mnogo religija, uključujući jevreje, hrišćane i muslimane koji su živeli zajedno u harmoniji stotinama godina. Moguće je da je neverovatni minaret bio deo izgubljene srednjovekovne prestonice Avganistana, zvane Tirkizna planina.
9. Nija
Danas pusto mesto u pustinji Taklamakan u pokrajini Sikjang u Kini, 1600 godina pre, Nija je bila razvijeni grad u oazi duž čuvenog Puta svile. Protekla dva veka, arheolozi su otkrili nebrojena blaga u prašnjavim, uništenim ostacima nečega što je bio velelepan grad pun drvenih kuća i hramova. Na neki način, Nija je relikvija izgubljene civilizacije ranog Puta svile, trgovački čvor koji je povezivao Kinu sa Centralnom Azijom, Afrikom i Evropom. Mnogi su putovali Putem svile, od bogatih trgovaca i religioznih hodočasnika do mudraca i naučnika, razmenjujući ideje i stvarajući kompleksnu, prosvećenu kukturu gde god je Put Svile od 6500 kilometara prolazio.
Ruta je doživela mnoge promene, ali njena važnost kao trgovačkog puta je nestala nakon raspada Mongolske imperije u 14 veku. Nakon toga su korišćeni pomorski putevi za trgovinu sa Kinom.
10. Nabta Plaja
Od 8 do polovine 7 veka pre n.e. je doživela uspon neverovatna urbana zajednica na mestu gde se danas nalazi egipatski deo Sahare. Ljudi koji su ovde živeli pripitomili su goveda, bavili se poljoprivredom, grnčarijom,a ostavili za sobom kamene krugove kao dokaz da je ova civilizacija imala i astronome! Arheolozi veruju da je narod Nabta Plaje bio prethodnik civilizacije velikih gradova na Nilu koji su nikli u Egiptu hiljadama godina kasnije. Iako se Nabta danas nalazi u pustinjskom delu, nikla je u vreme kada su se menjale šeme monsuna, pa je ovaj deo bio na jezeru što je omogućilo razvoj napredne kulture.
